به نقل از «باشگاه خبرنگاران»

سفر به کلات، گذر از دالان تاریخی شکوه نادری

تاریخ انتشار: ۲۱ اسفند ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۹۲۸۵۳۶

کلات نادری، شهری در خراسان رضوی و در محدوده‌ شمال غربی این استان است که نامش با نادرشاه افشار و حکومت قدرتمند او پیوند خورده است؛ دیار نام‌آشنایی با تاریخی پرغرور و افتخارآمیز در منطقه‌ای خوش آب و هوا که از جاذبه های متنوع طبیعی، تاریخی و فرهنگی برای دوستداران تاریخ و طبیعت سرشار است.

کلات در معنای لغوی قلعه، آبادی و زیستگاه برفراز کوه است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این شهر به نفوذ ناپذیری‌اش مشهور بوده است و چنین روایت شده که تیمور گورکانی (لنگ) ۱۴ بار به کلات نادری حمله کرد و در گشودن دروازه آن ناکام ماند؛ کلات نادری علاوه بر زیبایی‌های بسیار، اثری تاریخی در دل خود دارد که شاخصه آثار تاریخی و جاذبه های کلات است و با نام "کاخ خورشید" شناخته می‌شود.

موقعیت این شهر پایگاه‌های حکومت نادر را در ایران مستحکم‌تر کرده بود و این قدرت تا لشگرکشی‌های مداوم به هندوستان ادامه پیدا کرد. کوه‌هایی که اطراف کلات را محاصر کرده‌ بود دسترسی به آن‌را به رویایی دور از دسترس برای دشمنان سرسخت نادرشاه افشار بدل کرده بود.

پس از آن‌که نادرشاه، خرسند از درهم شکستن هندوستان به وطن بازگشت، دستور بنای کاخی خاص در شهر کلات را داد. این اثر که به کاخ خورشید معروف است از جاذبه های گردشگری ویژه‌ کلات نادری و شناخته شده در ایران و جهان است.

در دوران ایلخانان مغول، کلات از اهمیت زیادی برخوردار بود به طوری که تاسیسات دروازه "ارغون شاه" در شهر کلات بدان دوران نسبت داده می‌شود. کلات در عصر تیمور در برابر حمله وی به سختی مقاومت کرد آنچنان که در کتب تاریخ آمده است که تیمور ۱۴ بار به دژ کلات یورش برد و هر بار شکست خورد، اما بیش از همه دوره‌ها در زمان افشاریان از اعتبار خاصی برخوردار شد و دلیل آن را باید در دیواره های طبیعی و دروازه های قابل کنترل دانست که باعث شد نادرشاه، کلات را به عنوان محل سکونت خود و ذخایر ارزشمندش برگزیند.

شهرستان کلات به دلیل موقعیت کوهستانی و جاذبه های تاریخی و همچنین رودخانه‌های جاری، آبشارهای گوناگون، پوشش گیاهی متنوع در تمام سطح شهرستان، دارا بودن حیات وحش گوناگون و کوههای سر به فلک کشیده، همه ساله پذیرای گردشگران زیادی است.

این شهرستان وسعتی در حدود سه هزار و ۲۷۶ کیلومتر مربع دارد که از شرق به سرخس، از غرب به درگز، از شمال به کشور ترکمنستان و از جنوب به مشهد و چناران محدود شده است.

آب و هوای کلات، معتدل کوهستانی و شامل دهستان های "لایین، کبود گنبد، پساکوه و زاوین" است که مجموعا بیش از ۱۴۰ پارچه آبادی را در خود دارد.

این شهرستان در دامنه کوه "هزارمسجد" قرار گرفته و همچون گنجینه‌ای است که طبیعت سخت از آن حفاظت می‌کند و در این میان، کاخ خورشید همچون نگینی در میان کلات جای گرفته و عطر شالیزارهای آن مشام جان گردشگران را می‌نوازد.

کاخ خورشید، گرمابخش میراث تاریخی

کاخ خورشید، قدیمی‌ترین بنای تاریخی موجود در شهر کلات است. نادرشاه افشار پس از لشگرکشی به هندوستان و فتح این کشور، تعدادی از هنرمندان این کشور را همراه با غنایم جنگی به ایران آورد و از آنجا که کلات، شهری در میان رشته کوه هزارمسجد بود، نادرشاه تصمیم به ساخت کاخی باشکوه در این شهر گرفت.

کاخ خورشید، سازه‌ای مدور است که به‌صورت هشت ضلعی بنا شده و ۱۲ اتاق در ۲ طبقه دارد. این کاخ سه طبقه در دل خود تزیینات و جزییات بسیاری دارد که غالب آن‌ها شامل گچبری‌های خاص است. همچنین می‌توان تصاویر کمرنگی را که از شاهزاده‌ها برجای مانده است، در آن دید.

باغ بزرگی با درختان انبوه انتخاب شد و هنرمندان هندی برای ساخت بنایی منحصر به فرد شروع به کار کردند. وجود اشکالی نظیر آناناس و موز بر روی بخشی از این بنا، نشان دهنده فعالیت هنرمندان غیر ایرانی است. قصر خورشید در سه طبقه مجزا و با نمای بیرونی به شکل هشت ضلعی ساخته شد.

زیرزمین این کاخ، بنا به گفته برخی افراد، محلی برای پنهان کردن غنایم جنگی و جواهرات نادرشاه بوده است. اما عده‌ای نیز بر این باورند که نادرشاه، مخالفان خود را در این زیرزمین به بند می‌کشید تا یا عقاید آنها را با خود همسو کند و یا باعث حذف اخلالگران شود. امروزه بخش زیرزمین این کاخ به موزه تبدیل شده است.

طبقه دوم کاخ خورشید از یک سالن پذیرایی بزرگ و چند اتاق در پیرامون آن تشکیل شده است. این قسمت از کاخ نظیر دوره صفویه تزیین شده و بخش هایی از آن نیز طلاکاری شده است. کتیبه‌هایی با محتوای سوره مبارکه "نبأ" به همراه تاریخ مرگ نادر (سال ١١٦٠ هجری قمری) در تالار وجود دارد. برخی بر این باورند که نادر این کاخ را به عنوان آرامگاه خود انتخاب کرده بود، اما به دلایلی نامعلوم در مرکز شهر مشهد دفن شد.

طبقه سوم این کاخ که از لحاظ معماری در ایران بی همتا است، از ٦٦ نیم ستون سنگی تشکیل شده است. گنبد استوانه‌ای بزرگی که بر روی این طبقه ساخته شده، جلوه زیبایی به آن بخشیده است. فضای پیرامون این کاخ و درختان باغ، از این طبقه به راحتی دیده می‌شود. اما کبود گنبد، یعنی مسجدی که در دوره سلجوقیان در کلات ساخته شده است نیز از این مکان دیده می‌شود. این مسجد بسیار قدیمی، امروزه محل دفن پیکرهای پاک شهدای شهر کلات است.

کاخ خورشید که در بین مردم به "قصر خورشید" معروف شده، یک برج مقبره نیمه تمام است که در میانه شهر کلات واقع است. شکل بنای عمارت خورشید از گور تیمور در سمرقند اقتباس شده، اما پوشش خارجی گنبد بر فراز برج ساخته نشده و نیمه تمام مانده است.

ترکیب طبیعت و دست‌سازه‌های بشر

کلات یکی از مهمترین شهرها در دوره نادرشاه افشار بوده است و بدین دلیل از این شهر به عنوان "کلات نادری" یاد می‌شود. توجه بسیار زیاد نادرشاه به این شهر، سبب پیشرفت بیش از پیش بناهای آن شد و ساخت کاخ و سد در این دوره، رونق زیادی به کلات بخشید.

ادغام طبیعت با دست سازه‌های بشر همواره مناظری دیدنی را خلق کرده است. استفاده از اصول معماری کشورهای مختلف، دلیل ساخت بناهایی پرشکوه و منحصر به فرد شده است.

کلات نادری، مجموعه‌ای بی بدیل از ساخته‌های بشر در دل طبیعت بی نظیر ایران است و دسترسی دشوار به این منطقه سبب شده تا نام دژ نفوذناپذیر را به آن بدهند. این شهر در میان رشته کوه‌های بسیاری پنهان گشته تا دست دشمنان از آن دور بماند.

شهرستان کلات در میان رشته کوه هزارمسجد قرار گرفته و این رشته کوه از جانب جنوب غربی حائلی طبیعی است که این شهر را از مشهد و چناران جدا ساخته است.

ارتفاع کلات از سطح دریا بالغ بر ۲ هزار و ۱۰۰ متر است و بارش بارانهای مستمر بهاری و پاییزی همواره باعث سرسبزی دامنه ها و کوهپایه های این شهر شده و گله داری و دامداری را در منطقه رونق داده است. رودخانه پرآب "ارچنگان، ایده لیک" و دره "قره سو" از نواحی خوش آب و هوای کلات به شمار می‌روند.

کتیبه نادری، حک شده تاریخ بر دل ماندگار سنگ

"کتیبه نادری" سنگ‌نوشته‌ای قدیمی، حک شده بر دامان کوه است که روی آن به زبان ترکی و فارسی اشعاری در مدح نادرشاه نوشته شده است. این کتیبه در مدخل دربند ارغون شاه در شهر کلات واقع است. فاصله این بنا تا برج ارغون‌شاه حدود ۱۰۰ متر و تا ورودی شهرستان کلات کمتر از یک کیلومتر است.

ارتفاع این بنا از سطح رودخانه بیش از ۱۵ متر است و به دلیل قرارگرفتن آن در کوه، نزدیک شدن به آن دشوار است و به دلیل ارتفاع بالای کتیبه، در حالت عادی متون و اشعار نوشته شده بر روی آن نیز با چشم غیرمسلح قابل خواندن نیست.

همچنین این بنا به صورت یک سنگ‌نوشته داخل کوه بدون تغییر باقی مانده و پس از غروب آفتاب به دلیل تاریک شدن هوا و نبود روشنایی در محل، دیدن آن برای گردشگران بسیار سخت است.

این کتیبه در ابتدای دروازه ارغون شاه و بر بلندای ۱۵ متری از کف رودخانه، به خط نستعلیق با حاشیه و قاب مزین به نقوش اسلیمی بر دیواره صخره ای ایجاد شده که ۲۴ بیت شعر از سروده های "گلبن افشار" در مدح نادرشاه بر آن حک شده است. بیت اول آن فارسی و سایر ابیات ترکی است و گویا این کتیبه نیز ناتمام مانده است.

مجموعه آثاری که به اقامتگاه نادر معروف است در غرب روستای "خشت" و به فاصله کمی از آن قرار گرفته است. از این مجموعه هم اینک بقایای دیواره‌های سنگی تالارهای بزرگی باقی مانده است که سنگ های حجاری شده برجای مانده حکایت از آن دارد که دیواره اقامتگاه نادر همانند آرامگاه او با سنگ های حجاری شده مزین بوده است.

آبشارهای قره سو و اورتکند

دره "قره سو" تقریبا در ۱۰ کیلومتری غرب شهر کلات واقع است. این منطقه کوهستانی پرآب و مصفا، مکانی جذاب برای گردشگران به وجود آورده و آبشارهایی دیدنی و زیبا را در دل خویش جای داده است.

در راه کوهستانی دره قره سو، بر دیواره های سنگی نردبان های فلزی نصب شده تا مسیر رفت و آمد و دسترسی به آبشارها را برای گردشگران آسان تر کند.

یکی دیگر از جاذبه های گردشگری شهرستان کلات، آبشار "اورتکند" و مناظر زیبای اطراف آن است.

این آبشار نسبتا مرتفع که از میان کوه های سرسبز منطقه اورتکند به پایین می ریزد، چشم اندازی بدیع و شگرف در این ناحیه به وجود آورده است.

منطقه اورتکند به دلیل داشتن ارتفاعات و ناهمواری های طبیعی، همواره مورد علاقه کوهنوردان و ورزشکاران نیز بوده است. این مکان در ۵۰ کیلومتری جاده مشهد به کلات واقع شده است.

دربند یا دروازه ارغوان شاه

دروازه ارغوان یا ارغون شاه، ورودی اصلی دژ کلات است که در سمت غرب آن قرار دارد و به دلیل جایگاه مهمی که در کلات داشته تاسیسات و استحکامات دفاعی در آن ایجاد شده است.

از بقایای این دروازه، شالوده دیوارهایی از ساروج و سنگ و برج دیده بانی در کنار یک مجموعه معماری خشت و گلی مشاهده می شود. براساس شواهد موجود این دروازه مربوط به دوره ایلخانی بوده که در زمان نادرشاه افشار مرمت شده است.

همچنین منطقه ییلاقی "لایین" در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی کلات واقع شده است. در این منطقه رودخانه‌ای پر آب جریان دارد که کشتزارهای مسیر را از لایین کهنه تا روستای "سنگ دیوار" مشروب می‌کند. آب و هوای معتدل کوهستانی و آب فراوان این ناحیه را به سرزمینی سبز مبدل کرده که در اردیبهشت هر سال با شکفتن شقایق های وحشی، این مکان با دشتی از گلهای سرخ شقایق فرش می‌شود و مناظر آن هر گردشگری را شگفت زده می‌کند.

در منطقه لایین، روستاهای خوش آب و هوایی با تنوع گیاهی بسیار و مزارع پربار شالی همچون روستای "چهارراه، سینی کهنه، بابا رمضان، سنگ دیوار، لایین کهنه و لایین نو" قرار دارند.

ابریشم بافی کلات

از جمله مهم ترین هنرهای سنتی مطرح در منطقه کلات ابریشم بافی است و منطقه "زاوین" در جنوب غرب کلات، مرکز بافت ابریشم محسوب می شود.

هنرمندان ابریشم باف زاوینی در بافته های خود از رنگهای درخشان مشکی، سبز، زرد، سرمه ای و سفید استفاده می کنند.

طرحهای هندسی این بافته ها قابل مقایسه با قالی و گلیم است و این نقوش برگرفته از محیط پیرامون و مناظر طبیعی منطقه است.

در شهرستان کلات علاوه بر هنر ابریشم بافی، بافت گلیم های پرنقش و نگار در روستاهای "قلعه زو" و "آغداش" از اعتبار خاصی برخوردار است.

از سوغات مشهور شهرستان کلات انواع بافته های رنگارنگ ابریشمین است که در زاوین تولید شده و عشایر کُرد منطقه با استفاده از این پارچه ها، لباس های محلی خاص مردم کُرمانج را می‌دوزند و داشتن نمونه‌هایی از این البسه زیبا می تواند دلخواه هر گردشگری باشد که به کلات وارد می‌شود.

آداب و رسوم

در منطقه کلات، زبان ها و لهجه‌های مختلفی رایج است که از میان آنها می توان به فارسی، ترکی و کرمانجی اشاره کرد. پیشه کلاتی‌ها با توجه به شکل جغرافیایی و آب و هوای منطقه عمدتا کشاورزی، دامداری، باغداری و به ویژه شالیکاری است و برنج کلات از انواع بسیار مرغوب برنج در ایران به شمار می‌رود.

جشن های عروسی به ویژه در روستاها با آیین ویژه‌ای از قبیل اجرای رقص های سنتی و آیینی و کشتی باچوخه همراه است. طب سنتی در این منطقه کاربرد ویژه‌ای دارد و هنوز مداوا با داروهایی از قبیل "کات کلوخ، قدومه کلاتی، اسطوخودوس" و مانند آن در بین مردم رواج دارد.

همچنین سنت همیاری در کاشت، داشت و برداشت غلات در منطقه کلات همچنان مورد توجه برزگران و کشاورزان است.

منبع؛ ایرنا

باشگاه خبرنگاران جوان خراسان رضوی مشهد

منبع: باشگاه خبرنگاران

کلیدواژه: گردشگری کلات نادرشاه افشار شهرستان کلات شهر کلات کاخ خورشید کلات نادری کلات واقع آب و هوای رشته کوه قره سو

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۹۲۸۵۳۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

نادری با جدایی ری از تهران مخالفت کرد

به گزارش خبرگزاری مهر، «احمد نادری» نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس و عضو هیأت‌رییسه مجلس شورای اسلامی، در فضای مجازی نسبت به خبر جدایی ری از تهران واکنش نشان داد و با این طرح مخالفت کرد.

نادری خواهان جلوگیری از هرگونه جابه‌جایی در محدوده جغرافیایی فعلی شهرستان ری و بخش‌های پنج گانه آن، محدوده فرودگاه امام خمینی (ره) و همچنین منطقه ویژه اقتصادی ری شد.

این عضو هیأت‌رییسه مجلس با تاکید بر هویت تاریخی، تمدنی و مذهبی ری به خسارت‌های ناشی از ایجاد تغییرات در جغرافیای سیاسی این شهرستان اشاره کرده و از به وجودآمدن نارضایتی‌های مردمی ساکنین و اهالی این شهرستان ابراز نگرانی کرد و به همراه برخی دیگر از نمایندگان این حوزه انتخابیه طی نامه‌ای از وزیر کشور خواسته‌اند تا وضعیت این شهرستان در تقسیمات کشوری همچنان به صورت فعلی مانده و ری جزیی از استان تهران مرکزی باقی بماند.

کد خبر 6091127 نفیسه عبدالهی